Begin oorlog en evacuatie

Op 10 mei 1940 om 4 uur 's ochtends vliegen de eerste Duitse vliegtuigen over Veenendaal. De oorlog is begonnen. Veenendaal ligt in de Grebbelinie. De gemeente moet daarom de inwoners evacueren (mensen naar een veilige plek brengen). De Veenendalers krijgen de opdracht om zo min mogelijk spullen en eten voor één dag mee te nemen. Om 13.00 uur begint de evacuatie. Te voet trekken ze naar Elst, waar schepen ze verder naar het westen zullen brengen. Ouderen en zieken gaan met de auto.

De evacuatie verloopt chaotisch. De eerder gemaakte planning van één wijk per uur blijkt veel te langzaam. Het moet sneller. Gezinnen raken elkaar hierdoor kwijt. In Elst raken groepen door elkaar. Vooral wanneer inwoners van dorpen aan de overkant van de rivier zich aansluiten. De burgemeester besluit de planning los te laten en zoveel mogelijk mensen mee te nemen. Ze gaan met schepen verder naar het westen. Toch moeten 3000 mensen achterblijven in Elst. Zij reizen de volgende dag met de trein verder.

In de tussentijd steken de Nederlandse soldaten huizen en gebouwen in brand om een vrij schootsveld te krijgen. Vrij schootsveld betekent dat ze goed zicht hebben op de vijand. In de avond zien de geëvacueerde inwoners hun brandende stad achter zich.

Op de overvolle schepen is de situatie slecht. Er is nauwelijks medische hulp en er is één emmer als toilet. In de nacht moeten de schepen stoppen. Het is namelijk niet duidelijk of het veilig is om door te varen naar het Westen. De volgende dag mogen de eerste mensen aan land in Jutphaas. Al moet de bevolking Jupthaas ook evacueren op 12 mei. Andere Veenendalers vinden een plek om te slapen in Bergambacht, Ammerstol, Stolwijk en Haastrecht.

Vanaf 17 mei, na de Nederlandse capitulatie (overgave), keren de eerste inwoners terug. Onderweg zien ze sporen van gevechten. In Veenendaal zelf is geen gevecht geweest. De branden hebben 130 huizen verwoest. Mensen hebben ook huizen geplunderd. Neergehaalde vliegtuigen trekken nieuwsgierige blikken.