Ontstaan gemeente Veenendaal

Begin 1795 trekken de legers van Napoleon de bevroren grote rivieren over. Op zaterdag 17 januari verschijnen de eerste Franse soldaten in Veenendaal. Samen met enkele Veenendalers wordt een vrijheidsboom, hét symbool van de revolutiekreet vrijheid, gelijkheid en broederschap, op de Markt geplaatst. Een aantal Veenendalers acht de tijd rijp om Veenendaal los te maken van de stad Rhenen.

Op 11 februari 1795 komen enkele patriottische burgers uit zowel Stichts als Gelders Veenendaal bijeen, om de vorming van een eigen gemeentebestuur voor Veenendaal te bespreken, los van Rhenen en Ede. De Geldersen zien niets in de plannen en verlaten de vergadering, maar de Stichtsen gaan door. Drie vertegenwoordigers vertrekt kort daarna naar Utrecht, om daar bij het nieuwe revolutionaire bestuur van de provincie de afscheidingsplannen voor te leggen. Op 4 juni 1795 dienen de Veenendalers een officieel verzoek in om een zelfstandige gemeente te mogen worden. Al een week later krijgen de Veenendalers te horen dat er geen bezwaren zijn.

De stad Rhenen ziet de actie van de Veenendalers helemaal niet zitten en organiseert op 15 juni een handtekeningenactie. 129 Veenendalers tekenen de lijst en geven daarmee te kennen dat ze liever onder het gezag van Rhenen blijven.

De lijst maakt echter weinig indruk bij de Representanten 's Lands Utrecht. Rhenen krijgt als antwoord dat ze dergelijke acties in het vervolg maar beter achterwege kunnen laten. Hierop stuurt het bestuur van Rhenen op 19 juni een onhandige protestbrief naar Utrecht, waarin ze verdekte kritiek leveren op de patriotten. De brief heeft voor Rhenen een vervelend gevolg: het bestuur van de gemeente Rhenen wordt voorlopig verboden haar functie nog verder uit te oefenen. Rhenen staat buiten spel.

De voorstanders van een zelfstandig Veenendaal doen er op 26 juni nog een schepje bovenop. Ze sturen een lijst met klachten over "het despoticq bestier van Rheenen" naar Utrecht. In het stuk wordt onder andere de handtekeningenactie van Rhenen bekritiseerd. De vele handtekeningen zou Rhenen slechts te danken hebben gehad aan bedreigingen, beloftes en "het rond schenken van jenever".

Diezelfde dag al besluiten de Representanten 's Lands Utrecht definitief dat Veenendaal zich los mag maken van Rhenen. Op 30 juni is dat een feit en wordt Veenendaal, met 1947 inwoners, een zelfstandige municipaliteit (gemeente). Dat wil zeggen Stichts Veenendaal. Gelders Veenendaal zal nog 165 jaar bij de gemeente Ede blijven. Tot 1 januari 1960.

De eerste officiële brief werd verstuurd op 2 juli 1795 en was gericht aan municipaliteit Rhenen:

"Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap! Medeburgers! De Municipaliteit van Stichts Veenendaal geven bij dezen kennis dat ze aangesteld zijn tot uitoefening van de politie alhier en bedanken dus uit naam van de stemgerechtigde burgers hiermede de Maire en Municipaliteit van Rhenen voor verdere uitoefening der politie en justitie over Stichts Veenendaal. Blijve na heil en broederschap, Uwe toegedane Medeburgers." 

Een antwoord van Rhenen bleef uit.

De inventaris van de oude archiefstukken uit die eerste jaren van het zelfstandige Veenendaal kunt u op deze website bekijken. De oude documenten zelf zijn kosteloos in te zien in de studiezaal van het gemeentearchief. Het zijn stukken uit een roerige periode, waarin veel fundamenten voor het hedendaagse Nederland zijn gelegd.

Wapen van Veenendaal

Conform het besluit van de Hoge Raad van Adel d.d. 11 september 1816 voert de gemeente sindsdien het navolgende wapen: "Zijnde van Lazuur, beladen met een schip in volle zeilen, varende op een zee, alles van goud."

Het gemeentewapen is afgeleid van het wapen van het Veenraadschap: min of meer de bestuurlijke voorganger van de gemeente Veenendaal. Het Veenraadschap werd in 1563 opgericht en was belast met het toezicht op "de werken, dijken, dammen, heulen, watergangen, griften en al wat tot de turfnering betrekkelijk is".

Vlag

De gemeenteraad heeft op 8 mei 1980 officieel de gemeentevlag vastgesteld. De beschrijving daarvan luidt als volgt: "vijf horizontale banen in, van boven naar benenden, de opeenvolgende kleuren zwart-geel-blauw-geel-zwart, en waarvan de eerste en de vijfde baan verbreed zwaluwstaartig gekanteeld zijn". De kleuren geel en blauw zijn ontleend aan die van het gemeentewapen, waaraan de kleur zwart functioneel is toegevoegd.

Het patroon vormt een symbolische weergave van de geografische en historische geschiedenis van de gemeente. Midden over de vlag loopt een blauwe baan, verbeeldende de Bisschop Davidsgrift, omgeven door twee gele banen (de voormalige twee-eenheid van Stichts en Gelders Veenendaal) symboliserende de welvaart. Het geheel wordt als het ware ingesloten door de (zwarte) profielen van de vroegere turfstekersvelden, waar zich vroeger de bevolking vestigde en haar eerste bestaansmiddelen vond.